Сообщений в теме: 104

[Asadulla]

Товарищи армюзеры!
Вопрос такой: кто осуществлял общее командование армянскими войсками в Лачине в сентябре-октябре 1992 ?

[Фидель]

Товарищи армюзеры!
Вопрос такой: кто осуществлял общее командование армянскими войсками в Лачине в сентябре-октябре 1992 ?

Вопрос хорошо бы перенести в тему про Лачинский коридор.

Тем не менее. Командовал обороной генерал лейтенант Грач  Амаякович Андреасян. 

И нач штаба лачинского фронта Валера Четчян.

Но душой битвы за дорогу жизни был конечно Ремик Марданян

 

Земля им пухом...

[Asadulla]

При помощи участников форума удалось смастерить карту боев за Лачинском коридор в октябре 1992

[Asadulla]

Наверное бои 4-7 октября 1992 г, можно считать кульминацией боев за коридор
В эти наступившие с севера азербайджанские войска заняли села Моллалар и Сус, вплотную подойдя к коридору с севера
А наступившие с юга войска заняли село Фаталипея и продвинулись на 2 км к северу от него.
Это было максимально близкое расстояние к коридору, насколько мы смогли продвинуться

[Фидель]

Наверное бои 4-7 октября 1992 г, можно считать кульминацией боев за коридор
В эти наступившие с севера азербайджанские войска заняли села Моллалар и Сус, вплотную подойдя к коридору с севера
А наступившие с юга войска заняли село Фаталипея и продвинулись на 2 км к северу от него.
Это было максимально близкое расстояние к коридору, насколько мы смогли продвинуться

Асад у тебя в книге есть пару моментов не точных по боям за лачинский коридор. Деревню Забух ваши не брали. У тебя же в теме про 701-ю http://www.milhistor...58-701-brigada/

 

После взятия высоты Гочаз, 2 и 4 октября 1992 года, батальон под командованием Горхмаза Гараева, продолжив наступление вышел к сёлам Суса-Гызылджа.

 

На картинке видно что сумей ваши закрепится в Сусе коридор был бы фактически перекрыт. Рельеф там такой что кто владеет высотой 1504 и селом Сус контролирует и дорогу.  На высоте кстати стоял теле ретранслятор. 

Если у тебя  есть связи с командованием 701-й. Собственно вопрос такой. Сколько штыков было в бате Гараева? И где были ваши танки? Почему в прорыв небыли брошены подкрепления?

Разговоры про то что у северных не было задачи перекрывать дорогу а вся слава должна достаться южным не предлагать. Это бред неудачника.

[Asadulla]

Асад у тебя в книге есть пару моментов не точных по боям за лачинский коридор. Деревню Забух ваши не брали. У тебя же в теме про 701-ю http://www.milhistor...58-701-brigada/

Про Забух согласен
Хотя наши говорят про некое Забухское ущелье
Что это и где, так понять и не удалось

Разговоры про то что у северных не было задачи перекрывать дорогу а вся слава должна достаться южным не предлагать. Это бред неудачника.

Тут согласен
Попытка оправдать неудачу

[Asadulla]

Какие подразделения с армянской стороны отбили н/п Сус, Кызылджа, Моллалар и выс. 1504,9 ?

[Фидель]

Про Забух согласен
Хотя наши говорят про некое Забухское ущелье
Что это и где, так понять и не удалось

Тут согласен
Попытка оправдать неудачу

Лучше один ваз увидеть чем сто раз услышать.

1- отряд Айрикяновцев   (объединение «Национальное самоопределение»)  30-40 штыков. Одна ЗУ23-2 одно орудие ГРОМ на лафете (самоделка) одно ДШКА

2-бат 114 АРАМО  65-70 штыков 3 ДШКА 1-СВМ 2-СВД 4-ПКа 1- Т72

3- Эчмиадзинский бат 110-120 штыков  1-Т72

4-Штаб лачинского фронта 50 штыков 1 бтр 1 Т72

 

Каньен реки Забухчай. Дорога вдоль русла реки с отвесными склонами. Его держали ОНСовцы (на картинке N1)командир позывной Мурюк (Борода) В мае 93го подорвался на ТМ в гадюшнике МИНКЕНД.

За ваших данных не имею. техника только та что сам видел. Но уверен что ваших было гораздо больше. Хотелось бы для общего развитя узнать цифры.

[Фидель]

Какие подразделения с армянской стороны отбили н/п Сус, Кызылджа, Моллалар и выс. 1504,9 ?

 

Кироваканский бат до 100штыков.

И два Т72. Обе тэшки сгорели при штурме высоты Гочаз приблизительно 18-20 октября. Номера не помню. На одной не работал автомат заряжания на другой радиостанция.

Слава богу оба экипажа выжили. Только рыжий мехвод в задницу пулю получил.

[Asadulla]

За ваших данных не имею. техника только та что сам видел. Но уверен что ваших было гораздо больше. Хотелось бы для общего развитя узнать цифры.

В наступлении на Сус-Кызылджа участвовал батальон 701 МСБр под командованием Г.Гараева в количестве примерно 160-180 человек

В Гочазе остался батальон под командованием Н.Зейналов в количестве примерно 150 чел и отряд Лачинской полиции примерно 40-60 чел

[Фидель]

В наступлении на Сус-Кызылджа участвовал батальон 701 МСБр под командованием Г.Гараева в количестве примерно 160-180 человек

В Гочазе остался батальон под командованием Н.Зейналов в количестве примерно 150 чел и отряд Лачинской полиции примерно 40-60 чел

А мы их атаковали одной тэшкой и 150 штыков пехоты против сколько ты написал пехоты. Плюс на горе две тэшки бэха и шилка  и минометная батарея это то что я видел. Количество и качество это две большие разницы.

Кстати ваши менты своих не бросали. Одного мы завалили чуть ниже развилки перед Гочазом. Вернее завалили троих. Один из них мент. Думали что омонопоновец. Так ваши ночью обошли наш пост долбанули по костру из РПГ и под шумок вытащили труп мента а двух других бросили. 

Сообщение отредактировал Фидель: 06 Сентябрь 2019 - 01:35

[Asadulla]

А мы их атаковали одной тэшкой и 150 штыков пехоты против сколько ты написал пехоты. Плюс на горе две тэшки бэха и шилка  и минометная батарея это то что я видел. Количество и качество это две большие разницы.
Кстати ваши менты своих не бросали. Одного мы завалили чуть ниже развилки перед Гочазом. Вернее завалили троих. Один из них мент. Думали что омонопоновец. Так ваши ночью обошли наш пост долбанули по костру из РПГ и под шумок вытащили труп мента а двух других бросили.

Странно, что труп полицейского вынесли, а трупы военных бросили

По численности отряда Лачинской полиции на самом деле совсем разные цифры есть
По данным БЧС их было 57 человек
Но, в апреле этого года экс-начальник Лачинской полиции Акиф Салимов утверждал, что в боях за Гочаз участвовал отряд Лачинской полиции численностью 400 человек

[Фидель]

Странно, что труп полицейского вынесли, а трупы военных бросили

По численности отряда Лачинской полиции на самом деле совсем разные цифры есть
По данным БЧС их было 57 человек
Но, в апреле этого года экс-начальник Лачинской полиции Акиф Салимов утверждал, что в боях за Гочаз участвовал отряд Лачинской полиции численностью 400 человек

Один из убиенных точно был русским. Если память не изменяет ростовский. Почему помню. У него нашли письмо где он писал что взяли Лачин. Мол дойдем до Гориса и он тогда домой поедет. Несрослось. Там на развилке и остался. Про второго не знаю.

Я их не разглядывал но видимо то же такой же гусь был. Вероятно по этому и бросили.

Месилово там конечно было жесткое. Таких потерь как там у нас ни до ни после не было. Мы двухсотыми девять человек потеряли. Трехсотых под полторы сотни наберется.За неделю боев  осталось в строю около семидесяти человек.

[Asadulla]

Один из убиенных точно был русским. Если память не изменяет ростовский. Почему помню. У него нашли письмо где он писал что взяли Лачин. Мол дойдем до Гориса и он тогда домой поедет. Несрослось. Там на развилке и остался. Про второго не знаю. Я их не разглядывал но видимо то же такой же гусь был. Вероятно по этому и бросили.

Тогда понятно

[Reks-73]

В наступлении на Сус-Кызылджа участвовал батальон 701 МСБр под командованием Г.Гараева в количестве примерно 160-180 человек

В Гочазе остался батальон под командованием Н.Зейналов в количестве примерно 150 чел и отряд Лачинской полиции примерно 40-60 чел

 

V Suse bilo tolko rota MTO v sostave 47 celovek. nikakoy texniki.  11 ranennix, 4 propavshix bez vesti. 

[Reks-73]

 

 

Кироваканский бат до 100штыков.

И два Т72. Обе тэшки сгорели при штурме высоты Гочаз приблизительно 18-20 октября. Номера не помню. На одной не работал автомат заряжания на другой радиостанция.

Слава богу оба экипажа выжили. Только рыжий мехвод в задницу пулю получил.

 

 U vas je tam bılo eshyo i 5-6 BMP-1?

Сообщение отредактировал Reks-73: 20 Сентябрь 2019 - 00:28

[Фидель]

 U vas je tam bılo eshyo i 5-6 BMP-1?

Бэхи было три. В бою были только в первом штурме горы . Одна нарвалась на мину перед самыми вашими окопами.На ней еще наш парень из кироваканцев  двухсотым остался.  Потом ваши пытались из разутой бэхи по нашей тэшки  отработать. Но наши ее сразу сожгли. Две другие бэхи сразу переправили на юг. Я их по этому в счет не беру. 

Ты из 701? Когда был под Гочазом?

[Фидель]

 4 propavshix bez vesti. 

Один был тяжелый не выжил. Остальные тут лежат. Сразу за высоткой у родника. 

[Reks-73]

Бэхи было три. В бою были только в первом штурме горы . Одна нарвалась на мину перед самыми вашими окопами.На ней еще наш парень из кироваканцев  двухсотым остался.  Потом ваши пытались из разутой бэхи по нашей тэшки  отработать. Но наши ее сразу сожгли. Две другие бэхи сразу переправили на юг. Я их по этому в счет не беру. 

Ты из 701? Когда был под Гочазом?

 

Net. Ya znayu tex kto tam bil.

[Reks-73]

Один был тяжелый не выжил. Остальные тут лежат. Сразу за высоткой у родника. 

 

 

Можете по подробнее. Их отправили чтобы обеспечить отход.

[Фидель]

Можете по подробнее. Их отправили чтобы обеспечить отход.

Подробностей не знаю. В том бою не был. Мы сменили кироваканцев. С их слов знаю что один был тяжелый до Лачина его не довезли. Остальные так и лежали где крестик.

[Reks-73]

Фидель сказал(а) 20 Сен 2019 - 11:03:

 

Когда был под Гочазом?

 

 

Вот интервю комадира роты в Сусе:

 

 

1992-ci ilin sentyabr ayından Laçın dəhlizinin bağlanması üçün hücum əməliyyatları soldan Qubadlı, sağdan isə Kəlbəcər istiqamətindən başlanıldı.

- Hücumda hədəf nə idi?

- Son hədəf olaraq məqsəd Laçın dəhlizinin bağlanması, Dağlıq Qarabağ və ətraf rayonlarda olan düşmən qruplaşmasının mühasirəyə salınaraq məhv edilməsi və Qarabağın erməni işğalçılarından tamamilə azad edilməsi idi. Kəlbəcər istiqamətindən başlanılan hücum əməliyyatı 701 saylı hərbi hissə tərəfindən uğurla davam etdirilirdi. Hərbi hissələr çox yüksək templə irəliləyirdi. Düşmən davamlı müqavimət göstərə biləcək qüvvədə deyildi. Qısa müddətli döyüşlərdən sonra ermənilər öz mövqelərini tərk edirdilər, bizim hərb hissələr isə sürətlə irəliləyirdi. Çox böyük olmayan itkilərlə son hədəfimizə yaxınlaşırdıq.


Laçında olarkən gördüm ki, Ağdamdakı əsgərlərim icazəsiz arxamca gəliblər. Onlara çox dedim, geri qayıdın, sizi həbs edərlər, ancaq heç biri geri qayıtmadı. Çox uzun müzakirədən sonra o əsgələrimin Laçına ezam olunması barədə yüksək qərargahdan razılıq alındı.

Maddi Texniki Təminat Bölüyünün şəxsi heyəti 44 əsgər, 1 gizir və 2 zabitdən ibarət idi. Bir qumbaraatanımız və PK-mız var idi. Əslində ştatla o silahlar da olmamalı idi. Xahiş edib almışdıq.

Qoçaz yüksəkliyi alındıqdan sonra Qoçaz kəndinin azad edilməsi üçün qısa müddətli və uğurlu bir əməliyyat keçirdik. Bölüyümüz 1 şəhid  verdi və 1 nəfər də yaralandı. Qızılca və Sus kəndlərinin azad olunmasında bir nəfər də olsun belə itki vermədik. Yəni erməni qaçırdı, biz qovurduq.

Sus kəndinə gəldik. Mövqelərimizi tutub möhkəmləndik. Erməni səngərlərinin mühəndis istehkam qurğularını təkminləşdirib Laçın koridorundan 300 metr məsafədə olan ən əlverişli yüksəkliklərdə bölüyün dayaq məntəqəsini formalaşdırdıq. Biz 2-3 gün Laçın dəhlizini tam nəzarətdə saxladıq.

Dağlıq Qarabağ və ətraf rayonlardan dəhliz vasitəsi ilə Ermənistana gedən mülki əhali və avtomobillərə qeyri-rəsmi atəş açmamaq əmri var idi.

- Bəs necə oldu ki, dəhliz yenidən ermənilərin nəzarətinə keçdi?

- Təbii ki, bütün müharibələrdəki uğursuzluqarın arxasında obyektiv və subyektiv səbəblər durur. Səhvlərdən biri o idi ki, briqada Azərbaycan-Ermənistan sərhədi boyunca çox böyük bir məsafədə incə sap kimi uzanmışdı. İkinci səhv ondan ibarət idi ki, hərbi hissə avanqardın əldə etdiyi uğurları qorumaq üçün qüvvələri sağdan və soldan irəli çəkib formalaşdırmalı idi. Briqadanın ön xətti 47 nəfərdən ibarət təchizat bölüyündən ibarət oldu. Təchizat bölüyü sürücü və aşbazlardan ibarət idi. Təbii ki, heç bir ordu Laçın dəhlizi kimi starateji obyekti bu qədər yüksək templə atıb, qaçıb gedəsi deyildi. Əks hücum labüd idi. Mən də yuxarı komandanlığa məruzə etmişdim. Biz orada olduğumuz 3 gün müddətində nə briqadanın idarə heyətindən, nə də taborun rəhbərliyindən bir nəfər də olsun gəlib aşbaz və sürücülərin strateji Laçın dəhlizinin doğrumu, yalnışmı müdafiəsini təşkil etməsi ilə maraqlanmadılar. 3 gün ərzində 1 nəfər də olsun motoatıcı bölüklərdən dəstək olmadı. Artilleriyamızın Bakıya parada çağırılmağı ilə bağlı da sözlər eşidirdim.


- Döyüşlər şiddətli olurdu?

- Vurduq, kəsdik, dağıtdıq desək yalan olardı. Heç nə dağıtmadıq. Erməni qaçırdı, biz də qovurduq. 2-3 saat döyüşürdük, 2-3 erməni öldürürdük, qalanları qaçırdılar. Heç kim orden, medal düşünmürdü. Vətən qarşısında borcumuzu yerinə yetirirdik.

Döyüşlərdə çalşırdım əsgərlərimi qoruyum, zəif əsgərləri irəli vermirdim. Ümumiyyətlə itkinin bir səbəbi olmalıdır. İtkini verib, nə isə əldə edirəmsə, buna deyirəm-Amin. Sus döyüşünə qədər ciddi bir itkimiz olmadı. Susda 47 nəfər əsgərlə dəhlizə nəzarət edirdik. Həkəri çayından su götürürdük. Ermənistana girib-çıxan maşınları görürdük. Gorus - Qafan - Laçın yolunda bir benzin doldurma məntəqəsi və Laçın telestudiyası var idi. Telestudiyanın ətrafı hündür olduğundan mövqeyi orada tutmuşduq. Orada ermənilərdən qalma səngərlər var idi, biz o səngərlərin istiqamətini dəyişdik. Ümumiyyətlə, davamlı olaraq ermənilərin qazdığı səngərlərdə otururduq. Yağışlı aylar idi, səngər qazmağa da texnika yox idi. Deyəcəyim bəzilərin xoşuna gəlməyəcək, ancaq Kəlbəcər tərəfdən hücuma keçən briqadanın zabit-gizir heyətindən bir nəfər də dəhlizi bağlayan bölüyün yanına gəlmədi. Heç kim gəlib soruşmadı ki, nəyiniz var, nəyiniz yoxdur.

Elektirik yox, generator yox idi, radiostansiyanın enerjisi qurtarmışdı. Düzdür, briqadadan Sus kəndinə qədər bəzi şeylər verilirdi. Susda briqadadan daha çox önə çıxdıq. Biz avanqard kimi göndərilmişdiksə, biz də bu tapşırığı tam yerinə yetirmişdik. Hərbi hissə və briqada əsas qüvvələri irəli çəkib müdafiə zolağını formalaşdırmalı idi. Laçın dəhlizi kimi strateji bir məntəqəni 47 nəfərlə qorumaq mümkün deyildi.

Oktyabrın 6-da 16 avtobus əsgər, 7-10 arası texnikanın Gorus Laçın yolunun sağ tərəfində toplaşma rayonunda cəmləşdiklərini müşahidə edib yuxarı komandanlığa məruzə etdim. Yuxarı komandanlıq məni panikaya düşməkdə günahlandırdı. Səhəri gün həmin qüvvələr 1 BMP bölüyü və bir tank tağımı ilə gücləndirilmiş motoatıcı tabor 450-500 nəfər şəxsi heyətlə hücuma keçdi. Hücuma artilleriya dəstəyi olmadı. Tanklar və BMP-lər uzaq məsafədən ön xəttimizi atəş altında saxladılar. Tam hava qaralana qədər müqavimət göstərdik. Dəfələrlə yüksək komandanlıqdan 30 əsgər və bir ədəd texnika istədim ki, yaralılarımı döyüşdən çıxarsınlar və mən bu mövqelərimi saxlaya bilim. Hər dəfə yaralılarımın sayını söylədikcə mənə rəsmən mövqelərdən geri çəkil əmri verildi. Mövqelərimiz çox əlverişli olduğundan geri çəkilmədik. Yaralılara isə əlimizdən gələn ilk tibbi yardımı göstərirdik. Hava tam qaraldıqdan sonra 7 oktyabr axşam saat 7 radələrində yaralı sayısı 11-ə çatdığına görə məcburən mövqelərimizi tərk etdik.

Briqadadan günlər ərzində heç bir kömək almadıq. Ancaq "geri çəkil" əmri verirdilər. Mənə "geri çəkil" əmri verən və kömək göndərməyən insanlar sağdır.

- Bildiyim qədər, siz geri çəkilməməkdə günahlandırılmısınız.

- Bəli, məni sonradan günahlandırdılar ki, niyə geriyə çəkilməmisən. 3 dəfə mənə əmr verildi ki, geri çəkil. Çəkilmədik. Mənə sonradan dedilər ki, niyə geri çəkilməmisən?

- Laçın dəhlizi uğrunda gedən döyüşlərdə nə qədər itki verdiniz?

- Laçın dəhlizi uğrunda döyüşlərdə 2 şəhidimiz oldu:

Həbib adlı əsgərimiz Qoçazda şəhid oldu.

Laçın dəhlizində 4 əsgərim itkin düşdü. İtkin düşən əsgərlərim bunlardır:

Alışov Aqil Alış oğlu (Kürdəmir, Qarabucaq kəndi)
Əliyev İlqar Tapdıq olğlu (Bərdə )
Eyvazov Elşən (Masallı)
Hümbbətov Elxan (Bərdə)

11 yaralım oldu. Onların ad soyadı:

Əliyev İlqar (Dəvəçi, Qazbabalı kəndi)
İbadullayev Elşad (Masallı, Təzə Alvadı kəndi)
Səmədov Qalib (Kürdəmir, Qarabucaq kəndi)
Bəyişov Rahim (Masallı, Kürdobaz kəndi) sonradan şəhid oldu.

Diglərinin adlarını xatırlamadığıma görə onlardan üzr istəyirəm.

Sağ qalanlardan isə Rüstəmov Aslan (Gəncə , Türkiyədə yaşayır)
Əliyev Fariz (Cəlilabad)
Manafov Ağası (Göyçay)
Həsənov Gəray (Bakı)
Həsənov Sərxan (Bakı)
Zeynalabdiyev Mehbalı Laçın dəhlizindən sonrakı əməliyyatlarda şəhid olub.
Seyidov Seymur (Göyçay)
Verdiyev Aqil (Kürdəmir)

İndi hamıya orden, medal paylayırlar, özümə heç zaman heç nə istəməmişəm, ancaq orada şəhid olan, itkin düşən 4 əsgərimə və yaralanan əsgərlərimin valideynlərinə bu günə qədər təşəkkür məktubunun belə göndərilməyinə nail ola bilməmişəm.

- Geri çəkilməniz təmin olundumu?

- 47 nəfərdən 4 itkin, 11 yaralı. Mənə geri çəkilmə əmri verən adamlar, mənim geri çəkilməmi təmin etməli idilər. Yəni, mən geri çəkilərkən atəş dəstəyim olmalı idi ki, onlar düşmənin başını qatsınlar və biz geri çəkilək. Erməni sağdan da, soldan da hücum etmişdi. Bir tək yolumuz var idi, o da Həkəri çayının içinə enmək. 11 yaralı ilə o 1000-1500 metrlik dağları aşmaq asandırmı? Elə yaralı var idi ki, ayağı yox idi. Səmədov Qalibin ayağı yoxdur. "Pramidol" iynəsi vurmağa qoymurdu ki, saxlayın, daha ağır yaralı ola bilər. Sinif yoldaşı Alışov Aqili görməyincə döyüşdən çıxmayacağını deyirdi. Aqili isə mən itkin düşən 3 əsgərlə birlikdə arxaya geri çəkilməni təmin etmək üçün göndərmişdim.

Gündüz oradan çıxa bilməzdim. Mənə çıx deyən insanlar gəlib mənə niyə kömək etmirdi? 11 yaralının bir nəfərinin silahını orada qoymadıq. Qumbaratanımız yox idi. BMP 400 metrdən gəlib bizi vururdu, ancaq bizimkilər Bakıda parad keçirirdi. Bir dənə artilleriya işləmədi, texnika ilə erməniləri vursaydılar, bizim mövqeyimiz daha əlverişli idi. Ermənilərin piyadaları hücuma keçəndə, mövqeyimiz o qədər gözəl idi ki, ən zəif atıcı belə 3 güllədən birini erməniyə vururdu, erməni əsgərinin bağırtısını eşidirdim.


- Qubadlı istiqamətindən hücuma keçən qüvvələrimizlə birləşməli idiniz.

- Qubadlı istiqamətindən hücuma keçən briqada ilə birləşməyimizə 3-4 km qalmışdı. Qubadlı tərəfdən hücum edən 820 saylı hərbi hissənin 1300-ə yaxın canlı qüvvəsi var idi. Laçın dəhlizi bağlandı deyə Qubadlı istiqamətindən hücuma keçən briqadamızın atəşfəşanlığını görürdük. Sevinirdilər. Biz cəmi 47 nəfər idik, ancaq Qubadlı istiqamətindən gələn daha çox idi. Biz az olmağımıza baxmayaraq onları görüb daha da ürəklənirdik. Heç nə istəmirdim, əlavə 30 əsgər, 2-3 qumbaratan, 1 BMP və artilleriya dəstəyi. Olmasa, indi bunu yana-yana demərəm, bilirdim ki, istədiklərim var idi. Onları mənə göndərmədilər, ancaq elə deyirdilər ki, oradan çıx.

Əsgərim Həsənov Sərxan Qoçazda erməni leytenantını vurdu. Demək, ermənilər yaralılarını yığıb qaçırdı, ancaq həmin leytenant qaçmırdı, təkbaşına bizimlə döyüşürdü. Qumbaratanı qoruyurduq, Həsənov Sərxan o erməni leytenantı qumbaratanla vurub param-parça edəndən sonra susdular.

Hərdən oturub düşünürəm, o qədər əzab-əziyyət çəkdik, işğaldan azad etdiyimiz yerlərin hamısı qanla başa gəlmişdi, nə baş verdi? Motoatıcı bölüklərimiz harada idi? Cəmi bir tağım istəyirdim, ancaq bununla bizi təmin etmədilər.

Bəziləri deyir ki, 18 yaşındakı uşaqlarla heç nə etmək olmaz, xeyr, elə deyil, 18 yaşlı uşaqlarla çox şey etmək olar. Əlini, ayağın itirən əsgər oldu, ancaq biz nəinki insan, bir dənə silah və mərmi belə döyüş meydanında qoymadıq. İtkinlərimiz isə arxaya çəkilməni təmin edərkən itkin düşdülər. Qınaq obyekti kimi deyirlər ki, niyə qoyub qaçmısan, mənə isə dedilər ki, niyə vaxtında çıxmadın? Vaxtında çıxmaq üçün getmişdik ora? Oraya niyə getmişdik? 6 min km Rusiyadan gəlmişdim ki, tutduğum mövqeyi qoyub qaçım? Əsgərlərimlə üz-üzə gəlirəm, heç olmasa onların üzünə dik baxa bilirəm indi. Kömək gəlsə idi, fərqli olardı, indiki söhbətimiz də fərqli olardı.


- Kömək niyə gəlmədi?

- Bu sualın cavabını hələ də ala bilməmişəm. Kömək niyə gəlmədi, orada olan bölüklərin hansı itkisi var? Bu suallara cavab ala bilməmişəm. Mənə köməyə gəlməyən 400 nəfərin hansı itkisi olduğunu axtarıram. Heç kim bu suallarıma cavab verə bilmir.

11 yaralıdan biri olan Bəyişov xəstəxanada rəhmətə getdi, digər 10 nəfər isə qolsuz, ayaqsız, travmalı yaşayırlar. İtkin düşən 4 nəfərin isə ailələrinin gözü hələ də yoldadır.

Bu acı təcrübə idi. Sonu Laçın, Kəlbəcər, Ağdərənin işğalına gətirib çıxardı. Əgər bunları deməsək, silinib gedəcək, ancaq belə səhvlərdən nəticə çıxarmaq üçün bütün baş verən neqativlikləri analiz etmək lazımdır.

 - 47 nəfərlə nə zamana qədər döyüşdünüz?

- Gündüz vaxtı axıra kimi döyüşdük. Onları posta yaxın qoymadıq. Gecə isə ermənilər arxamızdakı Qızılca kəndindən bizə tərəf atmağa başladılar. O zaman qərar verdim ki, mövqeyimizi tərk etməliyik. Arxadan atəş açılan zaman bir əsgərim yaralandı. 11 yaralı əsgərlə Həkəri çayının içərisinə düşüb, çayın içərisi ilə qaldırdıq yuxarı.

Bu məqamda söhbətə Ədalət Verdiyevin əsgəri olmuş Seyidov Seymur qoşulur: "Gecə idi. Gedirdik. Laçında neçə vaxt idi ki, işıq yox idi. Dağı aşanda işıqlar gördük, onda bildik ki, səhv gəlmişik. Gorusun işıqları idi. Komandirimizin olduğu səngəri tank vurmuşdu deyə, özündə deyildi. Yığışdıq bir yerə, xəritəni yerə qoyub, spiçka işığı ilə xəritəyə baxdıq. Sonra yola çıxdıq və qərargaha gəlib çatdıq".




Ədalət Verdiyev davam edir:

- Ağdamda olanda təminat yaxşı idi. Əlaqə saxlamaq olurdu. Laçında elekrtik deyilən bir şey görmədik. Ancaq dözürdük, inanırdıq ki, hər şey bitir, qələbə əldə olunacaq. Laçın dəhlizi ilə bizim mövqeyimiz 300 metr idi.

1 ay dayanmadan ancaq irəliyə getdik. Hər gün də yeni kəndlər alırdıq. Ordumuz Laçının 40 kəndini almışdı.

Qoçazdan sonra dəhlizə qədər nə sağımda, nə solumda, nə də gözümlə görəcək qədər arxamda heç kimi görmədim. Mərmiləri qoruyuruq, əsgəri qoruyuruq, itkisiz torpaqlarımızı ala-ala gedirik. Zabit üçün bundan böyük xoşbəxtlik ola bilər?

- Qərargahda sizə nə dedilər?

- Artıq onlar demirdi, mən deyirdim...

Şəhid olan, itkin düşən, yaralanan əsgərlər, gedən min hektarlarla torpaq yandırırdı məni. 3000 nəfərlik hərbi hissənin qüvvələri harada idi, niyə gələn olmadı, niyə artilleriya dəstəyi olmadı, o qədər niyələr var idi ki...


701 saylı hərbi hissənin tarixindən gözəl kitablar yazırlar. Adam danışmaq istəmir. Ancaq o kitablarda Laçın dəhlizinin işğaldan azad olunması, bağlanması, əldə saxlanması və yenidən erməni işğalı altına düşməsi ilə əlaqədar bir kəlmə obyektiv fikirlərə rast gəlmirsən.

Xırda səhvlərin ucbatından Laçın dəhlizi kimi strateji obyekt verilməməli idi. Deyirlər, hücuma keçən ermənilərin sayı çox olub, hamısı yalandır. Bir BMP bölüyü və 1 tank tağımı ilə gücləndirilmiş motoatıcı taborun hücumunun qarşısını almaq elə də çətin məsələ deyildi. 30 əlavə əsgər və artilleriya dəstəyi ilə oranı 10 il də saxlayardım. Cəmləşmə rayonunda artilleriyamız yayılım atəşi ilə həmin taboru açılmağa belə imkan vermədən yüzlərlə itkiyə uğrada bilərdi və bu hücum başlamadan fiyasko ilə nəticələnərdi. Əsgərlərimin çoxu sağdı, Səmədov Qalib, Həsənov Sərxan, Seyidov Seymur isə yanımızda oturub. Onlar hamısı görüb o vəziyyəti, bir top, bir minaatan atılmayıb, bir ədəd texnika köməyə gəlməyib. Ölkə üçün ən əhəmiyyətli bir yerə gedib çıxmışdıq. Komandirlər hər şeyi oraya hesablamlı idi. Əsas qüvvələrin cəmləşmə istiqaməti Laçın dəhlizi olmalı idi. Erməni o qədər axmaqdır ki, dəhlizi verib, çıxıb getsin? Bir BMP bölüyü və 1 tank tağımı ilə gücləndirilmiş motoatıcı tabor, Laçın dəhlizinin müdafiəsini yara bildi. Onların artilleriyası bizi vurmadı. Əgər artilleriya bizi vursaydı, oradan sağ çıxa bilməzdik.

- Laçın dəhlizini nəzarətə götürən kimi Bakıda parad keçirildi. Bu nə qədər doğru idi?

- Əsas məqsəd Qubadlı və Kəlbəcər istiqamətindən ildırım sürətilə hücuma keçib, Laçın dəhlizini götürüb, bütövlükdə Ermənistanla Dağlıq Qarabağın əlaqəsini kəsib erməniləri sülhə məcbur etmək idi. Briqadaların yaxın və uzaq tapşırığı var idi. Yaxın tapşırıq Laçın dəhlizini götürməklə bitmiş ola bilərdi, ancaq uzaq tapşırıq həyata keçmədən parad keçirilməməli idi. Arxı tullanmamış hop demək istədik, olmadı. Susdakı geri çəkilmənin sonu Laçının, Kəlbəcərin, Ağdamın, Ağdərənin getməsinə qədər gəlib çıxdı. Kiçik səhvlər sonunda böyük məğlubiyyətlə nəticələndi. İstəsəydik Laçın dəhlizində düşüb nəzarət buraxılış məntəqəsi qurardıq. Buna qüvvə imkan vermirdi. Həkəri çayında, körpünün yanında düşüb əl-üzümüzü yuyurduq. Qaranlıqda suyu oradan götürürdük.

[Reks-73]

А это из интервью комадира южного направления:

 

Laçın dəhlizi əməliyyatı

– Bu hadisələrdən sonra Laçın dəhlizi əməliyyatı başladı. Bu əməliyyat hansı nəticəyə hesablanmışdı?

– Bundan sonra 25 sentyabrda bizi göndərdilər Qubadlıya, Laçın dəhlizi əməliyyatına. Bizim əsas məqsədimiz Kirov qəsəbəsində polkovnik Zaur Rzayevin şimal istiqamətindən hücum edən briqadası ilə birləşmək və Dağlıq Qarabağı tam olaraq mühasirəyə almaq idi. Onlar Laçına girməli idilər, biz də Laçın dəhlizini nəzarətə götürməli idik. Biz bu tapşırıq əsasında Qubadlının Xanlıq kəndinə gəldik. Kəşfiyyata tapşırıq verildi ki, düşmən mövqeləri, şəxsi heyətin və texnikanın sayı öyrənilsin. Bir neçə gün ərzində biz çox məlumat əldə etdik və sentyabrın 28-də kəşfiyyat döyüşü kimi Susuzdağ və Qızartı istiqamətində hücuma keçdik. Biz Qızartı və Susuzdağa çıxanda Səfiyan kəndinin üstündə Quşçulardan bizə yenə arxadan atəş açıldı. Qızartı yüksəkliyində iki əsgər itirdik. Geriyə çəkilməyi əmr etdim. Geri çəkildik və nəyin baş verdiyini yerində öyrənməyə çalışdım. Yerli batalyonların komandirləri olan Əlyar Əliyevi və Vaqif Cabbarovu çağırdım. Məsələni onlara dedim ki, bizə atəş açıblar. İkisi də xəbərsiz olduqlarını dedi. Ancaq məlumat almışdıq ki, bizə arxadan atəşi Vaqif Cabbarovun batalyonundan açıblar.

Səhər hücum planlaşdırdıq. Onlara dedim ki, siz də hücumda iştirak etməlisiniz. Ortada mənim briqadam gedir – Susuzdağ, Qızartı, Mığıdərə istiqamətində. Vaqif Cabbarov sağ cinahdan, Əliyer Əliyev isə sol cinahdan hücuma keçir. Belə qərara gələndən sonra əsas zərbəni öz üzərimə götürdüm. Susuzdağ demək olar ki, o ərazidə ən yüksək zirvədir.

Səhər tezdən hücum başladı. Sizi inandırım ki, düşmən ordusu qorxu içində necə qaçırdısa, nəfəsini bəlkə də İrəvanda dərdi. Sol cinahdan Əlyar Əliyevin batalyonu minalanmış sahəyə düşmüşdü. Mənimlə rabitə əlaqəsinə çıxdı, mən də ora minaaxtaran tağım göndərdim. Minaaxtaranlardan 7 nəfərini orada itirdik. Gördük, yolu təmizləmək mümkün olmur, göstəriş verdim ki, həmin ərazini dağ yolu ilə keçsinlər. Bundan sonra hücumu davam etdirdik. 29 sentyabr-01 oktyabr döyüşləri nəticəsində demək olar ki, Laçın dəhlizini nəzarətə götürdük.

Oktyabrın 2-də jurnalistlər əraziyə gəldilər. Onlar da şahid oldular ki, Laçın dəhlizi nəzarətə götürülüb, ermənilər qaçırlar. Jurnalistlər məndən müsahibə almaq istədikdə, dedim ki, cəmi bir sual verə bilərsiniz. Sual belə oldu ki, müharibənin sonunu necə görürsünüz? Dedim, necə görəcəm, oturmuşam Ermənistanla Azərbaycan sərhəddinin üstündə, Laçın dəhlizi də artıq nəzarətə götürülüb. Bu isə o deməkdir ki, müharibə qurtarıb. Bu döyüşlərdə hərbi hissənin bütün şəxsi heyəti mərdliklə döyüşdü. Qabil Tağıyev, Nazim Vəliyev, Yaqub Nəhmətov, Tofiq Qasımov və digər komandirlər əsl peşəkarlıq nümunəsi göstərdilər.

Ermənistan ərazisində səhra düşərgəsi qurmuşdular. Oranı artilleriya ilə vururduq. Birdən mənə dedilər ki, səni təcili Qubadlıya çağırırlar. Orada Baş Qərargah rəisi Nurəddin Sadıxov dedi ki, qaçan erməniləri niyə vurursunuz, ümumiyyətlə, Ermənistan ərazisinə niyə artilleriyadan atəş açırsınız? Dedim, o qaçanlar gedib cəmləşib yenidən üstümüzə gələcəklər, ona görə də, vururam. Mənə dedi, gələnləri vurun, gedənləri vurmayın.

Ayın 3-də Şurunbaşı istiqamətində hərəkət gedirdi. Məni yenidən Qubadlıya çağırdılar. Nurəddin Sadıxov yenə mənə dedi ki, niyə hücumu davam edirirsən? Mən sənə tapşırdım ki, gələnləri vur, gedənlərə dəymə. Ancaq əmrə tabe olmursan. Hazırda iki dövlət arasında atəşkəs elan olunub.

Həmin gün yağış yağırdı, hər yer palçıq idi. Ön mövqedən 60 kilometrə qədər geriyə getmişəm. Elə oldu ki, bizim mübahisəmiz çox kəskinləşdi. Həmin vaxt silaha da əl ata bilərdim. Əgər indi sağdırsa, Nurəddin Sadıxovla o söhbətimizi Qubadlı briqadasının komandiri Balağa Rzayev də təsdiqləyə bilər. Dedi, iki dövlər arasında atəşkəsdir və buna əməl etməlisən. Mən orada söhbət edən zaman Əliyar Əliyev hücuma davam edib önə getmişdi. Ayın 3-də Əlyar Əliyev şəhid oldu. Ancaq bundan xəbərim yox idi. Çünki generalla Qubadlıda söhbətdə idim.

Sentyabrın 29-da Mığıdərədə ermənilərin Korpus qərargahından xəritə əldə etmişdim. Həmin xəritədə göstərilirdi ki, erməni birləşmələri Qarabağdan başqa, Ağcabədi körpüsünə, Ağgölə və Daşburun istiqamətinə irəliləməlidirlər. Həmin xəritəni Müdafiə Nazirliyinə göndərmişdim. İndi Nurəddin Sadıxov həmin xəritəni mənə göstərir ki, sən qayıtmalısan Beyləqana, ermənilərin qarşısını almağa. Biz isə həmin vaxt oturmuşduq Laçın dəhlizində.

Biz buradan imkan verməyəcəkdik ki, ermənilər hansısa istiqamətdə irəliləsinlər. Dedi, sən əmrə tabe olmursan, geriyə Beyləqana getməli və oranı möhkəmləndirməlisən. Söhbətdən çıxıb geri qayıdanda – Muradxanlıdan Səfiyan istiqamətinə gedəndə gördüm ki, 300-dən çox əsgər və bir neçə BMP-dən ibarət dəstə gəlir. Leysan yağır. Maşını saxladıq. Kəşfiyyat rəisi Yaqub da mənimlə idi. Tez maşından düşdüm, avtomatı çəkdim.

Dedim, kimsiniz, hara gedirsiniz? Dedilər ki, bizim komandir şəhid olub, onu dəfn etməyə aparırıq. Dedim, sizin başınız xarabdı? Mənim gənc əsgərlərim öndə durub, siz mövqeləri qoyub niyə gedirsiniz? Siz geri qayıtmasanız, əsgərlərim mühasirəyə düşəcəklər. Mütləq geri qayıtmalısınız. Dedilər, biz sizinlə ölümə də gedərik, ancaq bizim briqada komandirimiz Balağa Rzayev bir gün də cəbhə xətində olmayıb. Bizim dərdimizə-sərimizə baxan yoxdur. Dörd gündür, burada döyüşürük, ancaq bizə çörək verən yoxdur, ayaqqabı yoxdur, pul yoxdur, paltar yoxdur. Hiss elədim ki, bunların arasında təxribatçılar var. Bir neçəsi arada deyirdi, siz onunla niyə danışırsınız, o bizim komandirimiz deyil.

Təxribatın olduğu açıq-aydın görünürdü. Gördüm, vəziyyət çox gərgindir, avtomatı da çəkmişəm ki, kimsə getsə, güllələyəcəm. Həmin vaxt BMP heyəti qaça-qaça yanıma gələrək dedilər, komandir, biz sizinlə ölümə də gedərik, ancaq siz bunları saxlaya bilməzsiniz. O zaman zəng vurdum Balağa Rzayevə. Dedim, çıx, Muradxanlı kəndinin girəcəyində bunların qarşısını al, çünki əks halda, mənim gənc əsgərlərim mühasirəyə düşəcəklər. O da onların qarşısını almağa getmişdi. Güllə atılmışdı, Balağa Rzayev oradan geri çəkilməli olmuşdu.

– Demək, Əlyar Əliyevin şəhid olması ilə batalyon dağıldı.

– Bəli.

– Əlyar Əliyevin ölümü ilə bağlı çox fərqli versiyalar irəli sürülür. Sizdə bu barədə nəsə məlumat var?

– Hadisə baş verən zaman Qubadlıda idim. Əlyarın batalyonu hücum edirdi, ermənilər davam gətirməyərək, mövqeləri qoyub qaçırdılar. Bununla belə, düşmənin snayperləri, artilleriyası işləyirdi.

Bir misal çəkim. O batalyon mövqeləri tərk edən zaman sol cinahımız boş qalmışdı. Qubadlının polis rəisi olan Elbarizə zəng vurdum. Dedim, kömək gəlməlidir, sol cinahı bağlamaq lazımdır. Dedi, İsgəndər Həmidov 100 nəfərə yaxın polis göndərib, onları gətirəcəm Səfiyana, gəl, tapşırıqlarını ver. Mən də bir neçə kəşfiyyatçı ilə getdim Səfiyana. Gördüm, 100 nəfərə yaxın polis oturub. Biz çatana qədər ermənilər “Qrad” atmışdılar, 3 nəfər şəhid olmuşdu.

Həmin gün o 3 nəfərə Milli Qəhrəman adı verdilər. 51 nəfərim şəhid oldu, ancaq onlara heç 5 manat pul da yazmadılar. Onlara dedim, görürsünüz, hələ mövqeyə çıxmamısınız, 3 nəfər şəhid oldu. Müharibədir, hər şey ola bilər.

Mənə bir diplomat pul təklif etdilər ki, bizi ön xəttə göndərməyin. Dedim, elə şey yoxdur, mənim əsgərlərim heç kəsdən nə artıqdır, nə də əskik. Narahat olmayın, sol cinahdan ciddi döyüşlər olmur, əsas işiniz düşmənin təxribat qruplarını arxaya buraxmamaqdır.

O polisləri Azərbaycan-Ermənistan sərhədində yerləşdirdim. Bundan əlavə, narahat olmamaları üçün onlara bir tağım da verdim, görsünlər ki, bizdən də dəstək var. Həmin gecə həqiqətən də, ciddi təxribatla üzləşdik. Güclü döyüş oldu, ancaq biz düşməni geri oturtduq. Əraziyə baxmağa gedəndə gördüm ki, orada yenə üç nəfər şəhid olub. Postda dörd nəfər qalmışdı, qalanları qoyub qaçmışdılar.

Onlar açıq deyirdilər ki, biz rəis müavinləriyik, şöbə müdirləriyik, bizə rütbə, vəzivə lazımdır. Bizə deyiblər ki, siz müharibəni keçməsəniz, sizə rütbə, vəzifə verilməyəcək. Onlar 7-8 gün mütləq müharibədə iştirak etməli idilər.

Nurəddin Sadıxov ayın 8-də məni yenidən çağırdı. Ermənilər hücum əməliyyatına hazırlaşırdılar. Sadıxovdan soruşdum ki, Kəlbəcər briqadası necə oldu? Dedilər, onları geri çağırıblar, parada hazırlaşırlar. Dəhşətə gəldim. Hansı parad?

Nurəddin Sadıxov mənə dedi ki, üç gün vaxt verirəm, qüvvələri cəmləyib Lənkərana, oradan da Ağcabədi-Beyləqan istiqamətinə getməlisiniz. Əvvəlcə dedim ki, buranı tərk etməyəcəm. Bizə kömək göndərin ki, əməliyyatı davam etdirək. Əliyar Əliyevin şəhid olması və bizim geri çağırılmağımız ucbatından plan baş tutmadı.

– Laçın dəhlizinə gedəndə şəxsi heyət neçə nəfərdən ibarət idi?

– 1400 nəfər idi. Sonra Ağdərədən bir bölük köməyə gəldi. Kasapet yüksəkliyi götürüləndən sonra bizə kömək lazım idi. Bakıdan göndərilməli olan kömək gəlib çıxmadı. Bizə Bakıdan artilleriya göndərmişdilər.

Nurəddin Sadıxov cəbhə xəttini yoxlamağa gələndə gördü ki, orada ruslar da var. Açığı, ruslar çox yaxşı döyüşürdülər, haranı lazım idi vururdular. Onların üstünə qışqırdı ki, siz ruslar bizə lazım deyilsiniz, bizim öz ordumuz var, döyüş mövqeyini tərk edin.

Mənə kəşfiyyat rəisi Yaqub xəbər verdi ki, general rus artilleriyaçılarını mövqedən qovur. Təcili həmin əraziyə gəldin. Rus polkovnik-leytenant dedi ki, biz belə generallara xidmət etmək istəmirik. Onlar iki nəfər – bir kapitan, bir də baş leytenant itki vermişdi. Onlar getmək üçün məndən icazə istədilər. Maşın təşkil edib, onları göndərdik.

Sonra zəng etdim ki, mənə artilleriya lazımdır. Bakıdan, Bağırovun komandirliyi altında artileriya qurğusu göndərdilər. Ona koordinatları verdik, atəşə hazır vəziyyətə gətirildi. Birdən mənə informasiya gəldi ki, ermənilər 40-a yaxın texnika ilə hücuma keçiblər. Bilirdik ki, hücum edənlər ruslardır. Özümü Mığıdərəyə çatdırdım. Ermənilər hərəkət edəndə atəş əmri versəm də, atəş açılmadı. Bunun səbəbini öyrənmək üçün rabitə əlaqəsi yarada bilmədim, kəşfiyyatı göndərdim, xəbər gətirdilər ki, artilleriya artıq Bakıya yola salınıb. Deyiblər ki, parad üçün aparılır.

Təsəvvür edin, ermənilər onlarla texnika ilə hücuma keçirlər, bizim artilleriya isə parada göndərilir. Onda məcbur oldum, “zenitka”ları və minaatanları birbaşa nişangaha çıxardım. Ermənilərin üç tankı vurulandan sonra geri çəkildilər. Düşmən tankları zəncirvari düzülərək, bizim mövqeləri vurmağa başladılar. Bu döyüşlərdə 7 zenitçidən 4-ü şəhid oldu, 3-ü yaralandı. Bax, o parad məsələsi bizim başımıza belə bir oyun açdı.

Ayın 7-sindən 8-nə keçən gecə ermənilərin əks-hücumu nəticəsində biz çoxlu itki verdik və geri çəkilməyə məcbur olduq. Qüvvələrimiz tükənmişdi, bu döyüşlər ərzində çox sayda ölən və yaralananlarımız var idi. Biz plana uyğun olaraq Laçın dəhlizini nəzarətə götürərək, qarşımıza qoyulan məqsədə nail olduq. Lakin rəhbərliyin qeyd etdiyim addımları nəticəsində biz tükənməkdə olan qüvvəmizlə döyüş meydanında tək qaldıq və nəticədə yüzlərlə vətən oğlunun qanı, canı bahasına işğaldan azad edilmiş torpaqlar yenidən düşmən əlinə keçdi. Bütün bunlar məni çox sarsıtdı. Bu nə oyunlar idi? Deməli, bu qədər döyüşçü nahaq yerə vuruşub şəhid oldu?

Baş verənlərdə bir hərbi hissə komandiri kimi özümü də günahkar sayırdım. Ona görə də öz KUNG-umda oturub tabel silahımı qarşıma qoyub fikirləşirdim. Niyə belə oldu? Biz bu qədər əziyyət çəkdik, döyüşdük, torpaq azad etdik. Lakin kimlərsə bizim üzərimizdən oyunlar oynadılar. Bundan sonra öz əsgərlərimin üzünə necə baxacam? Onların bu haqda suallarına nə cavab verəcəyəm?

Bunları düşündükcə, intihar etmək istəyirdim. Bu zaman kəşfiyyat komandiri Yaqub Nəhmətov yanıma gəldi. Vəziyyəti görən kimi nə etmək istədiyimi başa düşdü. Mənimlə söhbətə başladı ki, komandir hələ hər şey bitməyib, özünüzü ələ alın. Briqadanın sağ qalan qüvvələrini səfərbər edərək, düşmənin əks-hücumlarının qarşısı alınmalıdır.

Səhər bütün qüvvələri səfərbər edərək, əks-hücuma keçib itirilmiş mövqelərin bir qismini bərpa etdik. Lakin Laçın dəhlizi ermənilərin nəzarətində qaldı.

Bundan sonra bizi dəyişməyə başladılar . Mən də hərbi hissənin şəxsi heyətini Xanlıqdakı qərargaha toplamağa başladım.

Haradasa oktyabrın 12-də Balağa Rzayev gəldi ki, bəs ermənilər güclü hücuma keçiblər, onların qarşısını almaq lazımdır. Dedim, mənə əmr olunub ki, buranı tərk edim. Dedi, xahiş edirəm, onların qarşısını alaq. Onda yenidən əmr verdim, gəldik Muradxanlı yolunda gizli postlar qurduq. Ermənilər çox sayda canlı qüvvə ilə irəliləyirdilər. Komandirləri polkovnik-leytenant Mardanyan idi.

Dedim, düşməni 200 metrə qədər yaxına buraxaq, hamı mənim əmrimi gözləsin. Ermənilərə 200 metrə qədər yaxınlaşmağa imkan verdik. Ardınca bütün silahlardan atəş əmri verdim. Ermənilərin orada olan komandirləri sonradan yazırdılar ki, orada bizi elə günə qoydular, heç başımızı qaldıra bilmədik, nəfəsimizi bir də Ermənistanda dərdik. Onda Balağa Rzayev gəldi, məni qucaqladı, təşəkkür etdi.

Dedim, ölüsü də sənin, dirisi də sənin, texnikaları da sənin, biz getdik. Bizi əvəz etmək üçün oraya başqa qüvvə göndərilmişdi.

[Фидель]

Парни я вашу мову не разумею. Может переведете если конечно инфа не секретная.

[Tiezerkal]

Фидель, прогнал через яндекс-переводчик, получилось это
 

А это из интервью комадира южного направления:

Лачинский коридор операцию

– После этих событий Лачинский коридор, операция началась. Эта операция, какие результаты были рассчитаны?

– После этого, 25 сентября, нас отправили Qubadlıya, Лачинский коридор операцию. Наша основная цель-Кирова в поселке полковник Заур Рзаева северного направления, которые нападают на бригады объединиться с и Нагорный Карабах полностью заблокировать было. Они Laçına связаться были, мы и Лачинский коридор под контроль взять должны были. Мы это задание на основе Губадлы Ханство в село пришли. В разведку поручение о том, что вражеские позиции, личного состава и техники, число öyrənilsin. В течение нескольких дней мы информацию получили и 28 сентября интеллекта сражение, как Susuzdağ и Покраснение в направлении перешли. Мы, Покраснение и Susuzdağa когда Səfiyan села на Quşçulardan нам опять сзади, открыл огонь. Покраснение yüksəkliyində двух солдат потеряли. Назад çəkilməyi приказал, я сделал. Обратно çəkildik и что происходит на месте изучить, я попытался. Местные batalyonların командиры, которые Əlyar Алиева и Вагиф Cabbarovu вызвал. Вопрос, я сказал им, что нам открыли огонь. Оба не знают, что сказал. Но информацию получили, что к нам сзади огонь Вагиф Джаббарова batalyonundan открыли.

Утром в атаку запланировали. Я сказал им, что и вы, приняв участие в штурме должны. В середине моего briqadam идет – Susuzdağ, Покраснение, Mığıdərə направлении. Джаббаров вагиф прямо cinahdan, Əliyer Алиев, а слева cinahdan в наступление переходит. Решил после приезда основной удар взял на себя. Susuzdağ, можно сказать, что он на территории превыше всего.

Рано утром атаковать начал. Уверяю вас, что армия врагов в страхе, как qaçırdısa, дыхание, возможно, в Ереване горе. Слева cinahdan Əlyar Алиева батальон эмалированной сфере, упал в воду. Со мной связь связь вышел, я туда minaaxtaran tağım направил. Minaaxtaranlardan 7 человек там потеряли. Нашел способ очистить невозможно, я дал указание, что данную территорию горы, по пути проводили. После этого продолжили наступление. 29 сентября-01 октября бои в результате можно сказать, что Лачинский коридор под контроль взяли.

2 октября журналисты на территорию пришли. Они также стали свидетелями, что Лачинский коридор, под контроль взяты, армяне убегают. Журналисты взять у меня интервью, когда сказал, что всего лишь задать вопрос, вы можете. Вопрос так получилось, что конец войны, как вы видите? Я сказал, как görəcəm, сижу Арменией и Азербайджаном границы на Лачинский коридор, уже взято под контроль. А это значит, что война кончилась. В этих боях воинской части, весь личный состав мужественно воевал. Габиль Тагиев Назим Велиев, Иаков Nəhmətov, Тофиг Гасымов и другие командиры примером истинного профессионализма показали.

Ermənistan ərazisində səhra düşərgəsi qurmuşdular. Oranı artilleriya ilə vururduq. Birdən mənə dedilər ki, səni təcili Qubadlıya çağırırlar. Orada Baş Qərargah rəisi Nurəddin Sadıxov dedi ki, qaçan erməniləri niyə vurursunuz, ümumiyyətlə, Ermənistan ərazisinə niyə artilleriyadan atəş açırsınız? Dedim, o qaçanlar gedib cəmləşib yenidən üstümüzə gələcəklər, ona görə də, vururam. Mənə dedi, gələnləri vurun, gedənləri vurmayın.

Ayın 3-də Şurunbaşı istiqamətində hərəkət gedirdi. Məni yenidən Qubadlıya çağırdılar. Nurəddin Sadıxov yenə mənə dedi ki, niyə hücumu davam edirirsən? Mən sənə tapşırdım ki, gələnləri vur, gedənlərə dəymə. Ancaq əmrə tabe olmursan. Hazırda iki dövlət arasında atəşkəs elan olunub.

Həmin gün yağış yağırdı, hər yer palçıq idi. Ön mövqedən 60 kilometrə qədər geriyə getmişəm. Elə oldu ki, bizim mübahisəmiz çox kəskinləşdi. Həmin vaxt silaha da əl ata bilərdim. Əgər indi sağdırsa, Nurəddin Sadıxovla o söhbətimizi Qubadlı briqadasının komandiri Balağa Rzayev də təsdiqləyə bilər. Dedi, iki dövlər arasında atəşkəsdir və buna əməl etməlisən. Mən orada söhbət edən zaman Əliyar Əliyev hücuma davam edib önə getmişdi. Ayın 3-də Əlyar Əliyev şəhid oldu. Ancaq bundan xəbərim yox idi. Çünki generalla Qubadlıda söhbətdə idim.

Sentyabrın 29-da Mığıdərədə ermənilərin Korpus qərargahından xəritə əldə etmişdim. Həmin xəritədə göstərilirdi ki, erməni birləşmələri Qarabağdan başqa, Ağcabədi körpüsünə, Ağgölə və Daşburun istiqamətinə irəliləməlidirlər. Həmin xəritəni Müdafiə Nazirliyinə göndərmişdim. İndi Nurəddin Sadıxov həmin xəritəni mənə göstərir ki, sən qayıtmalısan Beyləqana, ermənilərin qarşısını almağa. Biz isə həmin vaxt oturmuşduq Laçın dəhlizində.

Biz buradan imkan verməyəcəkdik ki, ermənilər hansısa istiqamətdə irəliləsinlər. Dedi, sən əmrə tabe olmursan, geriyə Beyləqana getməli və oranı möhkəmləndirməlisən. Söhbətdən çıxıb geri qayıdanda – Muradxanlıdan Səfiyan istiqamətinə gedəndə gördüm ki, 300-dən çox əsgər və bir neçə BMP-dən ibarət dəstə gəlir. Leysan yağır. Maşını saxladıq. Kəşfiyyat rəisi Yaqub da mənimlə idi. Tez maşından düşdüm, avtomatı çəkdim.

Dedim, kimsiniz, hara gedirsiniz? Dedilər ki, bizim komandir şəhid olub, onu dəfn etməyə aparırıq. Dedim, sizin başınız xarabdı? Mənim gənc əsgərlərim öndə durub, siz mövqeləri qoyub niyə gedirsiniz? Siz geri qayıtmasanız, əsgərlərim mühasirəyə düşəcəklər. Mütləq geri qayıtmalısınız. Dedilər, biz sizinlə ölümə də gedərik, ancaq bizim briqada komandirimiz Balağa Rzayev bir gün də cəbhə xətində olmayıb. Bizim dərdimizə-sərimizə baxan yoxdur. Dörd gündür, burada döyüşürük, ancaq bizə çörək verən yoxdur, ayaqqabı yoxdur, pul yoxdur, paltar yoxdur. Hiss elədim ki, bunların arasında təxribatçılar var. Bir neçəsi arada deyirdi, siz onunla niyə danışırsınız, o bizim komandirimiz deyil.

Təxribatın olduğu açıq-aydın görünürdü. Gördüm, vəziyyət çox gərgindir, avtomatı da çəkmişəm ki, kimsə getsə, güllələyəcəm. Həmin vaxt BMP heyəti qaça-qaça yanıma gələrək dedilər, komandir, biz sizinlə ölümə də gedərik, ancaq siz bunları saxlaya bilməzsiniz. O zaman zəng vurdum Balağa Rzayevə. Dedim, çıx, Muradxanlı kəndinin girəcəyində bunların qarşısını al, çünki əks halda, mənim gənc əsgərlərim mühasirəyə düşəcəklər. O da onların qarşısını almağa getmişdi. Güllə atılmışdı, Balağa Rzayev oradan geri çəkilməli olmuşdu.

– Demək, Əlyar Əliyevin şəhid olması ilə batalyon dağıldı.

– Bəli.

– Əlyar Əliyevin ölümü ilə bağlı çox fərqli versiyalar irəli sürülür. Sizdə bu barədə nəsə məlumat var?

– Hadisə baş verən zaman Qubadlıda idim. Əlyarın batalyonu hücum edirdi, ermənilər davam gətirməyərək, mövqeləri qoyub qaçırdılar. Bununla belə, düşmənin snayperləri, artilleriyası işləyirdi.

Bir misal çəkim. O batalyon mövqeləri tərk edən zaman sol cinahımız boş qalmışdı. Qubadlının polis rəisi olan Elbarizə zəng vurdum. Dedim, kömək gəlməlidir, sol cinahı bağlamaq lazımdır. Dedi, İsgəndər Həmidov 100 nəfərə yaxın polis göndərib, onları gətirəcəm Səfiyana, gəl, tapşırıqlarını ver. Mən də bir neçə kəşfiyyatçı ilə getdim Səfiyana. Gördüm, 100 nəfərə yaxın polis oturub. Biz çatana qədər ermənilər “Qrad” atmışdılar, 3 nəfər şəhid olmuşdu.

Həmin gün o 3 nəfərə Milli Qəhrəman adı verdilər. 51 nəfərim şəhid oldu, ancaq onlara heç 5 manat pul da yazmadılar. Onlara dedim, görürsünüz, hələ mövqeyə çıxmamısınız, 3 nəfər şəhid oldu. Müharibədir, hər şey ola bilər.

Mənə bir diplomat pul təklif etdilər ki, bizi ön xəttə göndərməyin. Dedim, elə şey yoxdur, mənim əsgərlərim heç kəsdən nə artıqdır, nə də əskik. Narahat olmayın, sol cinahdan ciddi döyüşlər olmur, əsas işiniz düşmənin təxribat qruplarını arxaya buraxmamaqdır.

O polisləri Azərbaycan-Ermənistan sərhədində yerləşdirdim. Bundan əlavə, narahat olmamaları üçün onlara bir tağım da verdim, görsünlər ki, bizdən də dəstək var. Həmin gecə həqiqətən də, ciddi təxribatla üzləşdik. Güclü döyüş oldu, ancaq biz düşməni geri oturtduq. Əraziyə baxmağa gedəndə gördüm ki, orada yenə üç nəfər şəhid olub. Postda dörd nəfər qalmışdı, qalanları qoyub qaçmışdılar.

Onlar açıq deyirdilər ki, biz rəis müavinləriyik, şöbə müdirləriyik, bizə rütbə, vəzivə lazımdır. Bizə deyiblər ki, siz müharibəni keçməsəniz, sizə rütbə, vəzifə verilməyəcək. Onlar 7-8 gün mütləq müharibədə iştirak etməli idilər.

Nurəddin Sadıxov ayın 8-də məni yenidən çağırdı. Ermənilər hücum əməliyyatına hazırlaşırdılar. Sadıxovdan soruşdum ki, Kəlbəcər briqadası necə oldu? Dedilər, onları geri çağırıblar, parada hazırlaşırlar. Dəhşətə gəldim. Hansı parad?

Nurəddin Sadıxov mənə dedi ki, üç gün vaxt verirəm, qüvvələri cəmləyib Lənkərana, oradan da Ağcabədi-Beyləqan istiqamətinə getməlisiniz. Əvvəlcə dedim ki, buranı tərk etməyəcəm. Bizə kömək göndərin ki, əməliyyatı davam etdirək. Əliyar Əliyevin şəhid olması və bizim geri çağırılmağımız ucbatından plan baş tutmadı.

– Laçın dəhlizinə gedəndə şəxsi heyət neçə nəfərdən ibarət idi?

– 1400 nəfər idi. Sonra Ağdərədən bir bölük köməyə gəldi. Kasapet yüksəkliyi götürüləndən sonra bizə kömək lazım idi. Bakıdan göndərilməli olan kömək gəlib çıxmadı. Bizə Bakıdan artilleriya göndərmişdilər.

Nurəddin Sadıxov cəbhə xəttini yoxlamağa gələndə gördü ki, orada ruslar da var. Açığı, ruslar çox yaxşı döyüşürdülər, haranı lazım idi vururdular. Onların üstünə qışqırdı ki, siz ruslar bizə lazım deyilsiniz, bizim öz ordumuz var, döyüş mövqeyini tərk edin.

Mənə kəşfiyyat rəisi Yaqub xəbər verdi ki, general rus artilleriyaçılarını mövqedən qovur. Təcili həmin əraziyə gəldin. Rus polkovnik-leytenant dedi ki, biz belə generallara xidmət etmək istəmirik. Onlar iki nəfər – bir kapitan, bir də baş leytenant itki vermişdi. Onlar getmək üçün məndən icazə istədilər. Maşın təşkil edib, onları göndərdik.

Sonra zəng etdim ki, mənə artilleriya lazımdır. Bakıdan, Bağırovun komandirliyi altında artileriya qurğusu göndərdilər. Ona koordinatları verdik, atəşə hazır vəziyyətə gətirildi. Birdən mənə informasiya gəldi ki, ermənilər 40-a yaxın texnika ilə hücuma keçiblər. Bilirdik ki, hücum edənlər ruslardır. Özümü Mığıdərəyə çatdırdım. Ermənilər hərəkət edəndə atəş əmri versəm də, atəş açılmadı. Bunun səbəbini öyrənmək üçün rabitə əlaqəsi yarada bilmədim, kəşfiyyatı göndərdim, xəbər gətirdilər ki, artilleriya artıq Bakıya yola salınıb. Deyiblər ki, parad üçün aparılır.

Təsəvvür edin, ermənilər onlarla texnika ilə hücuma keçirlər, bizim artilleriya isə parada göndərilir. Onda məcbur oldum, “zenitka”ları və minaatanları birbaşa nişangaha çıxardım. Ermənilərin üç tankı vurulandan sonra geri çəkildilər. Düşmən tankları zəncirvari düzülərək, bizim mövqeləri vurmağa başladılar. Bu döyüşlərdə 7 zenitçidən 4-ü şəhid oldu, 3-ü yaralandı. Bax, o parad məsələsi bizim başımıza belə bir oyun açdı.

Числа 7-sindən 8-в ночь на армян, в результате нападения мы много потерь дали, и отступить пришлось. Наши силы были исчерпаны, эти бои за большое количество погибших и yaralananlarımız было. Мы план в соответствии с Лачинский коридор, взяв под контроль, поставленные перед нами цели мы добились. Но руководства я отметил шаги, в результате мы исчезающая силами на поле боя в одиночестве остались, и в результате сотни родины сына кровь, исчерпаны ценой освобожденных от оккупации земли снова в руки врага, прошли. Все это меня очень потрясло. Это то, что игры были? Значит, это воин напрасно в боях погиб?

Же в том, что военная часть, командир, как я виноват sayırdım. Поэтому свое КУНГ-umda сидит tabel silahımı я оставил думал. Почему так получилось? Мы столько страдали, döyüşdük, землю освободили. Но кто-то нас üzərimizdən игры сыграли. После этого свои əsgərlərimin в лицо, как baxacam? Их об этом на что я отвечу?

Это düşündükcə самоубийство хотел. В это время разведки командир Иаков Nəhmətov ко мне пришел. Ситуацию, видя, как то, что то, что я хочу, чтобы понял. Со мной разговор начал, что командир еще все не закончилась, возьмите себя в руки. Бригады прямо оставшиеся силы, мобилизовав врага контр-атак должно быть предотвращено.

Утром все силы, мобилизовав, перешли в контрнаступление прошло потерянных позиций, часть восстановили. Но Лачинский коридор армян осталась под контролем.

После этого нас начали меняться . Я в воинской части личный состав Xanlıqdakı qərargaha собирать начал.

Где-то 12 октября Balağa Рзаев пришел, что, мол, армяне сильные перешли в наступление, необходимо, чтобы избежать их. Я сказал, мне приказ был, что его оставили мне. Сказал, что прошу их предотвратить. То снова дал приказ, пришли к Мурадханлы на пути скрытые посты, установили. Армяне очень большое количество живой силы, по которому могли следовать. Командиры полковник-лейтенант Mardanyan было.

Сказал, что враг до 200 метров ближе и ближе, передадим в библиотеки, все меня приказ ждать. Армянам до 200 метров подойти к возможности дали. Один за другим все оружие, стрельба заповедь дал. Армян, которые там командиры впоследствии писали, что там нас так день кручу, не высоко держать голову поднять не смогли, nəfəsimizi в Армении dərdik. Тогда Balağa Рзаев пришел, обнял меня, поблагодарил.

Я сказал, ölüsü ты, dirisi твоих, методы и ты, мы пошли. Нас заменить, чтобы туда еще сила была направлена.